UZUN  YARGILAMADA   TAZMİNAT   HAKKI  :

Uzun süreler devam eden ve hızlı sonuçlanmayan mahkeme/dava/yargılama süreçleri hakkında bu davanın belirli bir sürede sonuçlanmaması ve uzun sürmesi dolayısıyla tazminat alma hakkı bulunmaktadır.

Bu tazminatı hak edebilmek için doğrudan Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapmak gerekmektedir. Anayasa Mahkemesinin makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar vermesi durumunda kişiler manevi tazminat almaya hak kazanacaktır.

İlk olarak, adil yargılanma hakkına ilişkin temel madde, Anayasamızın 36 ncı maddesinde yer verilen “Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.” düzenlemesidir.

Adil yargılanma hakkının bir görünümü olan makul sürede yargılanma hakkı ise Anayasamızın 141 inci maddesinin dördüncü fıkrasında “Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.” şeklinde açıkça düzenlenmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) adil yargılanma hakkı başlıklı 6 ncı maddesinde adil yargılama kavramına dair hak ve ilkelerin bir kısmı açıkça belirtilirken bazıları ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yorumlarıyla geliştirilmiştir.

 Bu bağlamda, makul sürede yargılanma hakkı, maddenin birinci fıkrasında açıkça zikredilen ve adil yargılanma hakkını oluşturan temel haklardan biridir. AİHS’e göre, herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, aleni ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir.

MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKININ İHLALİ :

Anayasa Mahkemesine göre, ” Anayasa’nın 36. ve Sözleşmenin 6.maddeleri uyarınca kişilere, medeni hak ve yükümlülükler ile ilgili uyuşmazlıkların yanı sıra, cezai alanda yöneltilen suç isnatlarının makul sürede yargılama hakkı ve karara bağlanmasını talep hakkı tanınmıştır.

Adil yargılanma hakkı Anayasamızın 36,37 ve 38. Maddelerinde yer almakta olup bu ilke kapsamında yer alan davanın makul sürede görülmesi alt ilkesi yine Anayasanın 19. ve 141. Maddelerinde düzenlenme alanı bulmuştur.

Her başvuru somut olayın özellikleri dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Bir yargılamada adil yargılamanın tüm unsurları bulunsa bile dava, makul sürede görülmemiş ise adil yargılanma hakkı ihlal edilmiş olur.

Anayasa Mahkemesi, mahkemelerin iş yükünün fazlalığını yargılamanın makul sürede yapılmaması açısından geçerli bir neden olarak kabul etmemektedir.

Anayasa Mahkemesi, makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle konulu başvurularda dava dosyasının kesinleşmesi şartını aramamaktadır. Kanun yollarına başvurmadan veya kanun yolu sürecinde de Anayasa Mahkemesine makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle bireysel başvuruda bulunulabilir.

Dahası yerel mahkeme de yargılama devam etse bile her zaman Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabilir.

Yargılama süresi, başvurucunun devletin eylemlerinden etkilenmeye başladığı an dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Bu an, ceza yargılamasının başladığı gün olmak zorunda değildir.

Ceza yargılamalarında sanıklar, ceza mahkemeleri tarafından uzun süre yargılandıklarını ve bunun Anayasa’nın 36/1. maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkını ihlal ettiğini ileri sürerek manevi tazminat istemli başvurularda bulunmaktadırlar. Anayasa Mahkemesi’nin bakış açısı, maddi gerçekliğe ulaşmanın gerekliliğini gözden kaçırmaksızın, ceza yargılamalarının makul sürede yürütülmesinin önemini vurgulamaktadır.

Anayasa Mahkemesi makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle başvuruculara uğradıkları manevi zarar nedeniyle  tazminat  ödenmesine karar vermektedir.

Davasının uzun sürdüğünü ve bu nedenle maddi ve manevi olarak yıprandığını düşünen her gerçek veya tüzel kişi bireysel başvuru  ile Anayasa Mahkemesine müracaat edebilecektir.  Kendisi tarafından bizzat veya bir avukat aracılığıyla Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru formu doldurulmak suretiyle süresi içinde başvuru yapılabilir.  Başvurucular kazandıkları tazminatı Hazine ve Maliye Bakanlığı aracılığıyla 4 ay içinde tahsil edebilir.

Başvuruların Kabul Edilebilirliğine ilişkin Anayasa Mahkemesi  Bireysel Başvuru Şartları :

Başvurunun Süresi İçinde Yapılması

Bireysel başvuru formunun kuralına uygun şekilde eksiksiz doldurulması

Başvurunun zaman, kişi, konu ve yer bakımından Kanuna uygun olması

Anayasa Mahkemesine başvuru yapmadan önce olağan diğer iç başvuru yollarının tüketilmiş olması

Anayasa Mahkemesi ihlalin durumuna göre başvuruya konu tazminat davasının incelenmesinde hukuki meselenin çözümündeki güçlük, dava konusunun değeri, taraf sayısı, yargılamanın niteliği, maddi olayların karmaşıklığı, delillerin toplanmasında karşılaşılan engeller gibi kriterler dikkate alarak  tazminat miktarını belirler.

Anayasa Mahkemesi  bu konuya ilişkin  şikâyeti aşağıdaki ölçütler ışığında değerlendirerek, ihlalin mevcut olup olmadığına karar vermektedir.:

• Davanın Karmaşıklığı,
• Başvurucunun bu uzamada kusurunun olup olmadığı,
• Yetkili Makamların Tutumu (Kusurunun olup olmadığı),
• Yapısal Sorunlar,
• Başvurucunun Davanın Hızla Sonuçlandırılmasındaki Menfaatinin Niteliği,
• Hukuki meselenin çözümündeki zorluklar (örneğin, uyuşmazlığın olaylar, taraf sayısı, delil toplamadaki zorluklar açısından karmaşıklığı),
• Başvurucunun kendi kusuru (örneğin başvurucunun usule ilişkin haklarını kullanırken yargılama süresinin uzamasına kendiliğinden sebep olup olmadığı),
• Yargılamanın karmaşıklığı (uyuşmazlığın konusu, kapsamı, çözüm için başvurulacak yöntemler gibi) ve kaç dereceli olduğu (ilk derece-istinaf-temyiz) ile davacının yargılamanın uzamasına sebep olup olmadığı,
• Yerleşik içtihada aykırı karar verilmesini gerektiren ayrıksı bir durum olup olmadığı.

 

 

ANAYASA  MAHKEMESİ     KARARLARI  :

AYM BAŞVURU  Numarası : 2018/1919                Karar Tarihi: 7/4/2021

Başvurunun KONUSU        : Taşınmaza kamulaştırmasız el atılması, kamulaştırma bedelinin düşük belirlenmesi ve tazminat kararının icra edilmemesi nedeniyle mülkiyet hakkının; yargılamanın uzun sürmesi nedeniyle de makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

HÜKÜM

• -Kamulaştırma bedelinin düşük belirlendiğine ilişkin şikâyet yönünden mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkiniddianınbaşvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
• -Kamulaştırmasız el atmanın kanunilik ilkesine aykırı olmasına ilişkin şikâyet yönünden mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Diğer ihlal iddialarının başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
• -Anayasa’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
• -Başvuruculara net 10.000 TL manevi tazminatın MÜŞTEREKEN ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,
• -Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihlerinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

 

AYM BAŞVURU  Numarası : 2018/35517              Karar Tarihi: 28/1/2021

Başvurunun KONUSU        : Kızamık aşısı olunmasına rağmen kızamık hastalığına bağlı olarak ortaya çıkan Subakut Sklerozan Panensefalit(SSPE) rahatsızlığı sonucunda sakat kalınması nedeniyle kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkının, olay hakkında açılan tam yargı davasının yaklaşık dokuz yıl devam etmesi nedeniyle makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

HÜKÜM

• -Kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Adil yargılanma hakkı kapsamındaki makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkının İHLAL EDİLMEDİĞİNE,
• -Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
• -Başvuruculara net 28.000 TL manevi tazminatın MÜŞTEREKEN ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,
• -Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

 

AYM BAŞVURU  Numarası : 2019/3574                Karar Tarihi: 19/11/2020

Başvurunun KONUSU        : Ceza davasında yargılamanın uzun sürmesi nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

HÜKÜM                     : 

• -Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
• -Başvurucuya net 14.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,
• -Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

 

AYM BAŞVURU  Numarası : 2020/1024                 Karar Tarihi: 3/11/2020

Başvurunun KONUSU        :  Ceza davasında lehe deliller olmasına rağmen haklarında beraat kararı verilmemesi ve yargılamanın uzun sürmesi nedenleriyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

HÜKÜM

• -Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Diğer ihlal iddialarınınbaşvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
• -Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
• -Başvuruculara ayrı ayrı net 20.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE,
• Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihlerinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

 

AYM BAŞVURU  Numarası : 2019/20013              Karar Tarihi: 27/1/2021

Başvurunun KONUSU        : Kamulaştırma işleminin iptali istemiyle açılan davada gerekçesiz, hakkaniyete aykırı karar verilmesi ve yargılamanın uzun sürmesi nedenleriyle adil yargılanma hakkının ve mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

HÜKÜM

• -Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Diğer ihlal iddialarının açıkça dayanaktan yoksun olmasınedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
• -Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
• -Başvurucuya net 10.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,
• -Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

 

AYM BAŞVURU  Numarası : 2019/2249                Karar Tarihi: 3/11/2020

Başvurunun KONUSU        : Sözleşmeden kaynaklanan alacak davasında hakkaniyete aykırı karar verilmesi ve yargılamanın uzun sürmesi nedenleriyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

HÜKÜM

• -Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
• -Diğer ihlal iddialarının açıkça dayanaktan yoksun olmasınedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
• -Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
• -Başvurucuya net 32.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,
• -Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,